Volgens een legende zagen in het jaar 880 enkele herders een uit de hemel vallend licht, waarbij een prachtig lied gezongen werd. De week daarop herhaalde zich dat, waarop de burgemeester van Olesa besloot om met de herders mee te gaan en mede-getuige daarvan te zijn. Vervolgens werd de bisschop ervan op de hoogte gesteld, die bij nader onderzoek op de berg 'Montserrat' een grot vond, waarin zich een afbeelding van de heilige Maagd bleek te bevinden. Toen men deze naar het nabijgelegen Manresa wilde vervoeren bleek het echter ontilbaar te zijn, waaruit de bisschop opmaakte dat het de wens van de Maagd was om op de berg te blijven. Hij liet daarom een kapel bouwen, die aanvankelijk zou toehoren aan de Abdij van Ripoll.
Vanaf dat moment werd deze afbeelding van de Maagd algemeen vereerd. Hoe het uiteindelijk zwart is geworden is onbekend -er wordt beweerd door de vele kaarsen, die het gezicht blakerden- maar gaandeweg bleek de zg. 'Moreneta' (Zwarte Madonna) te zijn ontstaan. In de 9de eeuw leidde haar verering tot de bouw van vier andere kapellen: die van 'Santa María', 'San Acisclo', 'San Pedro' en 'San Martín'.
Toen in 1011 een monnik van het klooster van Ripoll de berg beklom om er een plaats voor de heilige Cecilia te stichten, stuitte hij op die kapellen. Dat zou ertoe leiden dat in 1025 die van 'Santa María' klooster werd en in 1082 uiteindelijk een abdij, onafhankelijk van het moederklooster in Ripoll.
In 1493 besloot de Aragonese koning Ferdinand II, getrouwd met de koningin van Castilië, veertien monniken uit Valladolid naar Montserrat te sturen. Hierdoor werd het klooster afhankelijk van deze Castiliaanse stad. Daardoor besloot een monnik van het klooster, Bernat Boïl, Christoffel Columbus te vergezellen naar het nieuw ontdekte continent om daar de verering van de Maagd van Montserrat te verspreiden. Toen Columbus in datzelfde jaar in de Caribe een nieuw eiland ontdekte noemde hij het daarom 'Montserrat'. Tegenwoordig is dat eiland in Britse handen en is het vooral bekend omdat daar in de jaren 70 de producer van The Beatles, George Martin, de zg. 'AIR' geluidsstudio's stichtte.
In de 16de eeuw werd uiteindelijk ook een basiliek gebouwd. Nadat die in 1811 door troepen van Napoleon in brand werd gestoken zou die opnieuw opgebouwd worden. Tijdens die brand werden enkele zeer waardevolle bezittingen buit gemaakt. Desondanks is in de bibliotheek van het klooster nog altijd het beroemde 'Llibre Vermell' te vinden, een manuscriptenverzameling uit het einde van de 14e eeuw.
Patroonheilige van Catalonië
Tussen 1835 en 1844 werd het klooster in staat van exclaustratie gezet vanwege de zg. 'desamortización de Mendizábal', een liberale poging om kerkelijke bezittingen te confisqueren en te veilen. Toch kon dus in 1880 het eeuwfeest van 'Montserrat' gevierd worden, waarna paus Leo XIII de Maagd een jaar later tot patroonheilige van Catalonië verklaarde. Dat is ze dus samen met >>'San Jordi'.
Het klooster zou in 1925 geheel gerenoveerd worden door Josep Puig i Cadafalch, waarna het tijdens de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) gesloten werd. Tijdens de dictatuur van Franco (1939-1975) speelde het een belangrijke rol binnen de Catalaanse beweging. Ondanks het verbod Catalaans te spreken bleef het de eredienst in die taal houden -de streng gelovige Franco durfde daar echter niet tegen op te treden.
In 1982 bezocht paus Johannes Paulus II het klooster.
Bereikbaarheid
Voor wie het klooster wil bezoeken kan dat vrij makkelijk met een tandradtrein, de zg 'Cremallera de Montserrat', of met een kabelbaan, die vertrekt vanaf het station 'Aeri de Montserrat'. Een auto dient gebruik te maken van de 'Carretera de Montserrat'.
